Kernboodschappen publicatie WODC-onderzoek ‘Radicale reclame op sociale media’
Het onderzoeksrapport 'Radicale reclame op sociale media’ geeft inzicht in online rekrutering door en voor extremistische groepen. Om aanslagen te voorkomen is het belangrijk om grip te krijgen op de manier van rekrutering. Het onderzoek is uitgevoerd door het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR) in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC).
Extremistische en terroristische groeperingen gebruiken het internet actief voor de verspreiding van hun gedachtegoed, rekrutering en voorbereiding van aanslagen. Zij zoeken via veelgebruikte sociale media platformen gelijkgestemden van over de hele wereld. Communicatie gaat vervolgens via heimelijke en versleutelde chats over hun plannen. Recente arrestaties laten zien dat vanuit online contact ook daadwerkelijk kan worden overgegaan tot het plannen van aanslagen.
Onderzoeksbevindingen
Uit het onderzoek blijkt dat het online domein gebruikt kan worden op een manier die bijdraagt aan het proces van rekrutering. Zo ligt de drempel om toe te treden tot een bepaalde extremistische groepering online veel lager dan offline, vooral omdat je op internet anoniem kan blijven. Daarnaast gaat het online domein letterlijk over landsgrenzen en is fysieke nabijheid geen vereiste om te rekruteren of gerekruteerd te worden. Ook kan een extremistische groepering online eenvoudig een positiever beeld schetsen en zich daarmee aantrekkelijker voorstellen voor potentiële rekruten.
Een rekruteringsproces vangt volgens de onderzoekers doorgaans aan op openbare platformen waar niet zozeer illegale content, maar veel vaker borderline (of “legal yet harmful”) content bijdraagt aan de aantrekkingskracht van en daaropvolgende toetreding tot extremistische groepen. Het betreft dan (legale) online content die geen strikt extremistisch karakter kent en zelfs niet hoeft te leiden tot geweld, maar wel de veiligheid van burgers en instituties ondermijnt, bijvoorbeeld doordat het aanzet tot haat of opruiing of omdat de content extremistisch gedachtengoed normaliseert.
De onderzoekers constateren een wisselwerking tussen online rekrutering en de offline wereld. Zo kan iemands offline situatie, bijvoorbeeld een moeilijke thuissituatie, zijn of haar vatbaarheid voor online rekrutering vergroten. Ook kan online rekrutering overgaan in “onlife” rekrutering, waarbij sprake is van een continue wisselwerking tussen online en offline processen.
Aanpak
Om het handelingsperspectief voor het tegengaan van online extremisme en terrorisme te versterken wordt momenteel gewerkt aan de Versterkte Aanpak Online. De bevindingen en aanbevelingen uit dit onderzoek zijn in lijn met de ingeslagen weg en worden meegenomen in de uitwerking van deze aanpak die in het najaar van 2024 word gepubliceerd. Deze versterking loopt langs vier lijnen: de dialoog met de internetsector, het wettelijk instrumentarium, de lokale aanpak en de internationale inzet.
In de dialoog met de internetsector wordt bijvoorbeeld al veel nadruk gelegd op de verantwoordelijkheid die de sector heeft in het beschermen van de gebruikers. Niet alleen door illegale content snel te verwijderen, maar ook door op te treden tegen (legale) online content die wel de veiligheid van burgers en instituties ondermijnt. Optreden tegen deze borderline (of “legal yet harmful”) content is ingewikkeld, omdat tevens het recht op de vrijheid van meningsuiting moet worden beschermd.
De invloed van extremistische en terroristische online content op de nationale veiligheid is de laatste jaren sterk toegenomen; extremisten en terroristen gebruiken het online domein om hun ideologieën te verspreiden en bewegingen te vormen. In nauwe samenwerking met andere departementen en uitvoeringsorganisaties wordt er meer ingezet op het tegengaan van online rekrutering door extremistische groeperingen. De internetsector vervult hierbij een cruciale rol en het is van groot belang om hierin gezamenlijk te blijven optrekken.