Themahoofdstuk: Islamitische Staat in verandering

Fragment 3: Themahoofdstuk Spreker 1 [00:00:00] Het DTN bevat vaak een themahoofdstuk. Dat is een onderwerp waar dieper op wordt ingegaan. Dit keer is dat veranderingen bij ISIS. Waarom is die keuze gemaakt? Spreker 2 [00:00:09] Nou, die hebben we vooral gemaakt omdat er allerlei ontwikkelingen zijn in de organisatie van ISIS die vooral op de achtergrond spelen. Die zijn niet zo zichtbaar en zelfs terrorisme experts hebben daar nog weinig zicht op. Maar ze zijn wel heel erg belangrijk voor de dreiging nu en op de middellange termijn. Dus dat is ook de reden om nu een wat langer hoofdstuk te schrijven over Islamitische Staat in verandering. Spreker 1 [00:00:32] En wat voor een ontwikkelingen beschrijf jullie dan precies in het themahoofdstuk? Spreker 2 [00:00:36] Nou, we kennen ze natuurlijk vooral van dat zogenaamde kalifaat wat ze in 2014 hebben uitgeroepen en wat bestaan heeft tot 2019. Maar sindsdien is er veel veranderd. Dus ISIS is eigenlijk verslagen in het kerngebied. Het kalifaat is er niet meer, maar ISIS is er wel nog steeds. Spreker 1 [00:00:53] En in welke vorm dan precies? Spreker 2 [00:00:55] Ze hebben zich eigenlijk steeds meer geregionaliseerd. Ze zijn mondiale geworden. Dus al ten tijde van het kalifaat zijn er groepen jihadisten geweest in Afrika, Midden-Oosten en Azi‘ die zich hebben aangesloten bij ISIS. Die hebben de eed van trouw afgelegd en die zijn erkend als provincie. En die ontwikkeling heeft zich voortgezet na 2019. En je hebt nu eigenlijk niet meer een kern ISIS of een moederstad in Syri‘ en Irak, maar je hebt een reeks van provincies die samen de organisatie ISIS vormen. Spreker 1 [00:01:26] En is er dan nog wel een soort hart aan te wijzen van de organisatie? Spreker 2 [00:01:29] Het hart van de organisatie van ISIS lijkt eigenlijk steeds meer richting Somali‘ te verplaatsen en dat is iets wat terrorisme experts een jaar of vijf geleden eigenlijk niet voor mogelijk hadden gehouden. Maar het belangrijkste is eigenlijk dat die verschillende provincies dus min of meer op gelijke voet staan en dat ze zich specialiseren in bepaalde activiteiten, het maken van propaganda of toerisme financiering. En ze werken daar en samen. Dat wordt gecošrdineerd. En dat is toch echt wel anders dan we vijf jaar geleden zagen. Spreker 1 [00:01:56] En waarom zijn deze ontwikkelingen relevant voor de terroristische dreiging in Nederland? Spreker 2 [00:02:02] Nou, omdat ze eigenlijk ook zich meer richten op externe aanslag planning. Dat deed ISIS in het kalifaat natuurlijk ook al. Toen hadden we dus een hele reeks van aanslagen in in Europa en dat is daarna weggezakt. Maar nu zien we dat meerdere provincies bezig zijn met externe aanslag planning, dus het plannen en organiseren van aanslagen in andere landen en dat kan ook in Europa zijn. Spreker 1 [00:02:25] Zijn de gevolgen hiervan al merkbaar in Europa? Spreker 2 [00:02:28] Nou, we schrijven eigenlijk al vanaf eind 2022 over de van oorsprong Afghaanse tak van ISIS: ISKP. ISKP beschikt over netwerken van met name centraal Aziaten die al in Europa zijn. Dat gaat merendeels om mensen die in het kalifaat hebben gestreden. Daarna zijn uitgeweken naar Turkije en later Oekra•ne, maar die zijn op drift geraakt door de Russische inval in Oekra•ne in 2022 en deels in Europa terechtgekomen. En vanuit die netwerken is er aanslag dreiging. Die houden zich bezig met het organiseren van aanslagen, zijn behoorlijk wat arrestaties geweest in 2023, maar ook in 2024 rond de Olympische Spelen. En we kunnen dus die dreiging tot nu toe eigenlijk in Europa wegnemen. Met ŽŽn grote uitzondering en dat is de aanslag in Moskou in maart op de Crocus City Hall. En daar vielen nou zo'n 150 doden. Dus we moeten hier wel ontzettend scherp op zijn. Spreker 1 [00:03:27] Die aanslag in Moskou wordt toegeschreven aan ISKP. Zijn er ook andere groeperingen een bedreiging voor Europa? Spreker 2 [00:03:34] Nou, het punt wat we in het thema hoofdstuk maken is juist dat die externe aanslag capaciteit bij steeds meer provincies van ISIS wordt ontwikkeld. En ook zien we dat jihadisten bij die provincies proberen contact te leggen met jihadisten in Europa die online om hen te stimuleren tot aanslagen. Bijvoorbeeld ISIS in Somali‘ en ISIS in Syri‘ zijn bezig met externe aanslag planning en met het stimuleren van dit soort aanslagen. De aanslagen die we de afgelopen vijf jaar in Europa zagen, die waren vaak ge•nspireerd door gedachtegoed van ISIS en er was geen contact met leden van ISIS in het kalifaat of in een van die provincies. En dat doen we. Ge•nspireerde aanslagen en die zijn vaak heel kleinschalig, eenvoudig, meestal door ŽŽn persoon gepleegd. Vaak gaat het om een aanval met een mes op een persoon op straat. Wat we nu weer meer zien is gestimuleerde aanslagen waarbij dus leden van ISIS in het buitenland proberen mensen te pushen tot het plegen van een aanslag en poging om aanslagen aan te sturen. En die zijn vaak veel ambitieuzer qua opzet. Dus meerdere daders, automatische wapens, veel doden, veel spektakel. Denk aan de Bataclan. Spreker 1 [00:04:50] En ook bijvoorbeeld in Moskou de aanslag. Spreker 2 [00:04:52] Ja, het punt is dat dat soort aanslagen veel meer voorbereidingen vergt en ook veel meer communicatie. En dat is eigenlijk voor inlichtingendiensten iets eenvoudiger. Om die te voorkomen. En dat is in Europa in principe grotendeels gelukt, met uitzondering van die aanslag in Moskou op die Crocus City Hall. Dus als het lukt, dan zijn de gevolgen zijn enorm. Spreker 1 [00:05:11] Wat zijn de verdere gevolgen van de ontwikkelingen bij ISIS? Spreker 2 [00:05:15] Die kunnen op dit moment nog heel moeilijk worden ingeschat. Die spelen meer op de middellange termijn. Die zijn ook afhankelijk van meer verschillende factoren. Maar wat we wel kunnen stellen is dat als ISIS de capaciteit voor aanslagen spreiden over meerdere provincies, dat de inlichtingendiensten. Die moeten hun capaciteiten ook spreiden dan. Dus ze moeten expert worden in meer gebieden, andere talen leren. Het vereist ook heel veel samenwerking tussen verschillende inlichtingendiensten, maar toch lijkt het erop dat ISIS weerbaarder wordt door die capaciteit te spreiden. Wat ook een punt is, zijn de geopolitieke ontwikkelingen. Heel veel inlichtingendiensten zijn natuurlijk op dit moment bezig met heel andere problemen, waardoor de capaciteit wordt weggetrokken bij contraterrorisme. En dan heb je ook nog het probleem dat verschillende groepen van ISIS zich bevinden in regio's waar wij als Westen weinig invloed meer kunnen uitoefenen. Dus denk aan Afghanistan, maar ook bijvoorbeeld de Sahel, waar heel veel landen de samenwerking met Frankrijk hebben opgezegd. In heel veel zaken, maar ook contraterrorisme. En in plaats van Frankrijk zijn er aan Rusland gelieerde groepen gekomen die met de autoriteiten samenwerken, dus vaak nog achter groepen. Ondertussen zien we eigenlijk dat jihadistische groepen daar alleen maar sterker worden. Sinds dat het geval is. Een andere ontwikkeling is dat misschien door de opkomst van de verschillende provincies meer jihadi's uit Europa gaan uitreizen naar die provincies en daar actief worden. En dat heeft ook weer gevolgen voor de dreiging op termijn, zoals bijvoorbeeld het plannen van aanslagen als ze terugkeren of het stimuleren van aanslagen onder landgenoten als ze daar zijn.