Wanneer personen, objecten of diensten met een dreiging worden geconfronteerd, kan de Nederlandse overheid gevraagd worden om veiligheid te bieden. Deze bescherming is geregeld in het stelsel bewaken en beveiligen.
Het doel: (terroristische) aanslagen voorkomen op en zorgdragen dat deze personen, objecten of diensten ondanks de dreiging zo veilig en ongestoord mogelijk kunnen functioneren. Hier zijn veel partijen bij betrokken, zoals het Openbaar Ministerie, de politie, de Koninklijke Marechaussee, inlichtingen- en veiligheidsdiensten, lokale overheden en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).
Verantwoordelijkheden NCTV
De NCTV heeft in het stelsel bewaken en beveiligen twee verantwoordelijkheden. Ten eerste is de NCTV stelselverantwoordelijke, wat betekent dat zij belast is met het inrichten, onderhouden en functioneren van het stelsel. De NCTV zorgt ervoor dat de taken en rollen goed worden verdeeld en dat de kaders waarbinnen dat gebeurt helder zijn, zodat het stelsel adequaat kan functioneren. Ook evalueert de NCTV (de werking van) het stelsel, als onderdeel van kwaliteitsbewaking, en zorgt dat tussentijds bijgestuurd kan worden als dat nodig is.
Daarnaast heeft de NCTV een bijzondere (meer operationele) verantwoordelijkheid voor een beperkte groep personen, objecten en diensten: het zogenoemde rijksdomein. De Coördinator Bewaken en Beveiligen (CBB) van de NCTV besluit namens de minister van Justitie en Veiligheid tot het nemen van bewakings- en beveiligingsmaatregelen voor de groepen die binnen dit rijksdomein vallen. Hiertoe verzamelt, beoordeelt en evalueert de NCTV de verkregen informatie(producten) van onder andere het Openbaar Ministerie, de politie, en de opsporings-, inlichtingen- en veiligheidsdiensten.
Wanneer wordt er bewaakt en beveiligd?
Het besluit of en welke beveiligingsmaatregelen nodig zijn, wordt genomen op basis van dreiging en risico. Daarnaast is een uitgangspunt van het stelsel dat personen zelf verantwoordelijk zijn voor hun veiligheid. Daarnaast moeten werkgevers, bedrijven en instellingen maatregelen treffen wanneer de dreiging het gevolg is van de werkzaamheden. De overheid kan aanvullende maatregelen nemen als de aard en de omvang van de dreiging dermate is dat de persoon en werkgever hier zelf geen weerstand (meer) tegen kunnen bieden. Ook wordt er bewaakt en beveiligd tijdens nationale evenementen, zoals Prinsjesdag, bij personen, objecten of diensten die op de limitatieve lijst staan.
Decentraal domein en rijksdomein
Het stelsel bewaken en beveiligen bestaat uit een decentraal domein en een rijksdomein. In beginsel is de veiligheid van personen, objecten en diensten decentraal georganiseerd. Dat betekent dat het lokaal bevoegd gezag (burgemeester en de Hoofdofficier van Justitie) verantwoordelijk is voor het nemen van de veiligheidsmaatregelen. Deze worden over het algemeen uitgevoerd door de politie.
De NCTV is namens de rijksoverheid verantwoordelijk voor een beperkte groep personen, objecten en diensten uit het rijksdomein. Deze groep staat op een zogenoemde limitatieve lijst vanwege het nationale belang dat met hun veilig en ongestoord functioneren is gemoeid. Het limitatieve van de lijst betekent dat alle personen, objecten en diensten die niet op de lijst staan per definitie vallen onder het decentrale domein. Het centraal bevoegd gezag is de minister van Justitie en Veiligheid, die haar taken heeft gemandateerd aan de NCTV. De uitvoering van de maatregelen wordt verzorgd door de politie en/of de Koninklijke Marechaussee.
In het stelsel bewaken en beveiligen is ook de samenwerking geregeld tussen het decentrale domein en het rijksdomein. Zo kan de NCTV gevraagd en ongevraagd advies geven aan het lokale gezag over te nemen beveiligingsmaatregelen, ook voor personen, objecten en diensten die niet in het rijksdomein vallen. Het komt ook voor dat een persoon, na een periode tot het rijksdomein te hebben behoord, ondergebracht wordt binnen het decentrale domein. Bijvoorbeeld wanneer hij of zij van functie of baan wisselt. Personen kunnen ook, in afstemming met de lokale autoriteiten, worden toegevoegd aan het rijksdomein. Hiertoe beslist de NCTV namens de minister van JenV.
Het rijks- en decentrale domein zijn nauw met elkaar verbonden. De taken en bevoegdheden in beide domeinen kunnen niet los van elkaar worden uitgeoefend. Er is sprake van continue advisering, coördinatie en overdracht.
De precieze werking van het stelsel Bewaken en Beveiligen staat omschreven in de Circulaire Bewaken en Beveiligen (2023).
Transitie stelsel Bewaken en Beveiligen
De afgelopen jaren zijn de zaken binnen het stelsel bewaken en beveiligen complexer, langduriger en extremer in omvang en zwaarte geworden. Dit heeft geleid tot een toenemende druk op het stelsel bewaken en beveiligen. Daarom wordt geïnvesteerd in de doorontwikkeling en versterking van het stelsel bewaken en beveiligen.
Commissie Bos
In dat kader heeft voormalig minister van Justitie en Veiligheid Grapperhaus begin 2021 de Commissie Bos ingesteld. De Commissie Bos is gevraagd het stelsel bewaken en beveiligen te beoordelen en voorstellen te doen voor de wijze waarop het stelsel toekomstbestendig gemaakt kan worden, zodat blijvend het hoofd geboden kan worden aan huidige en toekomstige dreigingen. De minister nam het adviesrapport ‘Toekomstbestendig stelsel bewaken en beveiligen’ op 27 oktober 2021 in ontvangst.
OvV-rapport
Na de moorden op de broer, advocaat en vertrouwenspersoon van de kroongetuige in het Marengo-proces heeft de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) onderzoek gedaan naar de lessen die getrokken kunnen worden uit de beveiligingssituaties van deze drie personen. Op 1 maart 2023 presenteerde het OvV de resultaten in een rapport. De kabinetsreactie op dit rapport markeerde de start van een transitie van het stelsel bewaken en beveiligen naar het stelsel beveiligen van personen, waar de ingezette verbetertrajecten naar aanleiding van de commissie Bos in meegenomen worden. Dit is een langdurig en complex veranderproces in de context van grote operationele druk dat stapsgewijs uitgewerkt wordt. Hierin wordt nauw samengewerkt met alle bij het stelsel betrokken partners.
Circulaire bewaken en beveiligen 2023
De circulaire bewaken en beveiligen is het overkoepelende overheidsdocument waarin het stelsel integraal wordt uitgelegd, met een beschrijving van de huidige wet- en regelgeving en werkafspraken met betrekking tot het stelsel bewaken en beveiligen. Op 1 juli 2023 is een vernieuwde circulaire bewaken en beveiligen in werking getreden, waarin de afspraken en werkwijzen die zijn aangepast naar aanleiding van de ingezette verbetertrajecten zijn bestendigd.
Lees meer over de transitie van het stelsel bewaken en beveiligen.
