Anti-institutioneel extremisme
Het uitdragen van het narratief over een ‘kwaadaardige elite’ door de anti-institutionele beweging ondermijnt de democratische rechtsorde en vormt een opmaat voor intimidatie en geweld. Wanneer aanhangers van dit ‘kwaadaardige-elite-narratief’ werkzaam zijn binnen de instituties en daar actief hun gedachtegoed uitdragen, kan dit de democratische rechtsorde verder ondermijnen. Ten minste enkele tienduizenden zelfverklaarde soevereinen vormen een prominente groep binnen de Nederlandse anti-institutionele beweging. Vanuit een deel van hen vinden regelmatig confrontaties plaats met de politie, deurwaarders en anderen die namens de overheid handelen, soms met agressie, bedreigingen en geweld. Een kleine minderheid van de soevereinen in Nederland is bereid om geweld te gebruiken.
Kwaadaardige-elite-narratief zorgt voor meervoudige dreiging
Anti-institutioneel extremisten blijven hun ‘kwaadaardige-elite-narratief’ uitdragen over een internationaal opererende elite die er op uit zou zijn om de bevolking te onderdrukken, tot slaaf te maken of zelfs te vermoorden. Zij beschouwen zichzelf in oorlog met deze elite. Actuele gebeurtenissen worden ingepast in dit narratief en worden uitgelegd als het werk van de kwaadaardige elite. Te denken valt aan de coronacrisis, beleid tegen klimaatverandering, de oorlogen in Oekraïne en Gaza of de stikstofproblematiek. Zo proberen enkele anti-institutionele aanjagers de gewelddadige boerenprotesten van februari 2024 in te passen in hun overkoepelende narratief, net als in voorgaande jaren het geval was.
De aard van de anti-institutionele beweging is het afgelopen jaar veranderd. Waar de nadruk in eerdere jaren voornamelijk op protest lag, hielden groepen uit de beweging zich in 2023 meer bezig met het terugtrekken uit de Nederlandse maatschappij in eigen, parallelle samenlevingsverbanden. Daarbij organiseren ze zichzelf vaak beter dan voorheen. Het zichtbaarste voorbeeld van deze terugtrekking zijn de zelfverklaarde autonomen en soevereinen.
Aanhang soevereine gedachtegoed neemt toe, kleine minderheid geweldsbereid
Zelfverklaarde soevereinen vormen een prominente groep binnen de anti-institutionele beweging. Net als in de bredere anti-institutionele beweging handelen zij vanuit de overtuiging dat er een kwaadaardige elite aan de macht is. Door het opzetten van parallelle samenlevingen proberen zij de vermeende onderdrukking van de kwaadaardige elite te ontvluchten. Net als bij de bredere anti-institutionele beweging kunnen ook zelfverklaarde soevereinen de werkzaam zijn binnen de instituties en hun gedachtegoed daar actief uitdragen. Aangezien overheidsorganisaties toezien op verschillende onderdelen van de democratische rechtsorde, is een potentiële dreiging van binnenuit zeer ondermijnend.
In Nederland zijn naar schatting ten minste enkele tienduizenden personen die in meer of mindere mate geloven in dit gedachtegoed. Daarbinnen bestaan verschillende gradaties, waartussen het onderscheid niet altijd even scherp te maken is. Zo zijn er personen die zichzelf soeverein of autonoom noemen en stellen dat men zich nooit volledig los kan maken van de samenleving. Een tweede, nog steeds aanzienlijke groep van enkele duizenden mensen is radicaler. Zij beschouwen de Nederlandse wet- en regelgeving als ongeldig en weigeren bijvoorbeeld te voldoen aan de financiële verplichtingen die vandaaruit aan hen worden opgelegd, zoals het betalen van belastingen en boetes. Vanuit deze groep vinden regelmatig confrontaties plaats met de politie, deurwaarders en anderen die namens de overheid handelen, soms met agressie, bedreigingen en geweld.
Tot slot bereiden enkele tientallen tot honderd van de zelfverklaarde soevereinen in Nederland zich voor op een gewelddadige confrontatie met de overheid. Zij speculeren over eigenrichting door het Nederlandse rechtssysteem te vervangen door eigen milities, ‘sheriffs’ en volkstribunalen. Bij meerdere zelfverklaarde soevereinen werden (vuur)wapens en munitie aangetroffen. Ook wordt gesproken over het uitvoeren van burgerarresten. Enkelen volgen gevechtstrainingen en schietlessen en in het afgelopen jaar zijn lokale bestuurders met de dood bedreigd. Overigens niet alleen door soevereinen, maar ook door andere anti-institutionele extremisten.
Zie voor een uitgebreidere analyse van zelfverklaarde soevereinen de publicatie: Met de rug naar de samenleving. Een analyse van de soevereinenbeweging in Nederland, van de AIVD, Nationale Politie en de NCTV.
Bovenstaande tekst is een webtekst gebaseerd op de inhoud van het hoofdstuk 'Anti-institutioneel extremisme' uit het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) Juni 2024. Bekijk het volledige document via deze link.