Rechts-terrorisme en -extremisme
Er bestaat een reële kans dat personen uit het rechts-terroristische online milieu de daad bij het woord voegen en overgaan tot geweld. In Nederland zijn in de zomer van 2024 enkele merendeels jonge personen gearresteerd op verdenking van opruiing tot een rechts-terroristisch misdrijf. Rechts-extremisme ondermijnt met zijn boodschap van witte superioriteit en haat jegens minderheden de democratische rechtsorde en kan daarnaast leiden tot gewelddadige incidenten.
Rechts-terrorisme: arrestaties in Nederland, online milieu zorgelijk
Het is vaak lastig vast te stellen of de deelnemers in het rechts-terroristische online milieu zelf daadwerkelijk bereid zijn om tot terroristisch geweld over te gaan. Het afgelopen jaar zijn er in Nederland en andere landen van Europa wel meerdere arrestaties geweest van personen actief in het online milieu. Veelal betrof dit aanzetten tot haat, opruiing en voorbereiding tot een terroristisch misdrijf, maar zelden was er sprake van concrete aanslagplanning.
Het kicken op geweld, wapens en oorlog, een drang om te choqueren en een fascinatie voor bloederigheid zorgen ervoor dat met name jonge mannen, die belangstelling hiervoor hebben, betrokken raken bij de scene. Deze geweldslust speelt een prominente rol in het rechts-terroristische online milieu. Binnen sommige online groepen of fora is niet een gedeelde ideologie de verbindende factor, maar deze fascinatie voor geweld.
Anders dan enkele jaren geleden is er momenteel niet één rechts-terroristische ideologie dominant. Het gedachtegoed is meer gefragmenteerd en individueler geworden binnen de online netwerken. Het accelerationisme blijft een belangrijke inspiratiebron voor rechts-terroristen en elementen daarvan sluiten goed aan bij de hang naar geweld en legitimeren deze geweldslust.
Het zicht op de rechts-terroristische online scene raakt enigszins vertroebeld omdat ideologische zuiverheid naar de achtergrond verdwijnt en de deelnemers veiligheidsbewuster worden. Het ingrijpen door sociale mediabedrijven leidt tot het verdwijnen van rechts-terroristische sites en groepen, maar ook tot een versplintering van de online scene. Deze ontwikkelingen bemoeilijken het vaststellen van de omvang van het aantal Nederlanders dat actief is binnen het rechts-terroristische online milieu.
Omdat bij veel personen actief in het online milieu sprake is van een combinatie van geweldsfascinatie, extremistische denkbeelden en sociaal-psychische problemen zoals pesten, schooluitval of een instabiele thuissituatie, is het lastig voor hulpverleners om een goede en volledige inschatting te maken. Dit kan ertoe leiden dat deze personen niet de juiste hulp en zorg krijgen aangeboden.
Vaker offline bijeenkomsten en hogere actiebereidheid
Het afgelopen jaar zijn in Nederland groepen opgericht van rechts-extremistische jongens en mannen – en enkele vrouwen – van wie sommigen ook terroristisch gedachtegoed aanhangen. Bij hen is sprake van een hogere actiebereidheid. Zo willen ze niet alleen online actief zijn, maar elkaar ook in persoon ontmoeten en activiteiten ondernemen. Online worden foto’s van (vuur)wapens gedeeld en sommige deelnemers zeggen geweld te willen gebruiken of milities te willen oprichten. Offline wordt vooral nazistische en accelerationistische propaganda verspreid.
Rechts-extremisme: beperkte geweldsdreiging, wel ondermijning democratische rechtsorde
Het Nederlandse rechts-extremistische landschap kent diverse groepen, zoals neonazi’s, identitairen en volksnationalisten. Deze streven naar de normalisering van rechts-extremistisch gedachtegoed en het weerbaar maken van het ‘blanke ras’. Dit doen zij bijvoorbeeld door fysiek te trainen. Hoewel een deel van hen zich zo wil voorbereiden op een in hun ogen onvermijdelijke rassenoorlog, zijn zij op dit moment niet bereid daartoe zelf het initiatief te nemen en is er dus geen sprake van een ‘offensieve’ geweldsdreiging.
Sommige rechts-extremistische groepen hebben eigen online kanalen waarin zij hun boodschap en standpunten delen. Daar nemen honderden tot duizenden personen per groep aan deel. Het aantal deelnemers dat offline bij elkaar komt is echter relatief beperkt tot maximaal enkele tientallen deelnemers. Hierbij spelen veiligheidsoverwegingen een rol. Het contact met andere Nederlandse, maar ook buitenlandse rechts-extremistische groepen neemt toe en er worden gezamenlijk activiteiten ondernomen zoals bokstrainingen en lezingen.
Actieve betrokkenheid bij of fysiek bijeenkomen door rechts-extremistische groepen is overigens niet noodzakelijk om invloedrijk te zijn en veranderingen te bewerkstelligen binnen samenlevingen. Sociale media en alternatieve mediaplatformen zorgen ervoor dat rechts-extremisten een groot publiek kunnen bereiken, zonder dat zij zich formeel organiseren of fysiek bij elkaar komen.
Rechts-extremistisch gedachtegoed kan leiden tot geweld
In de zomer van 2024 vonden in ongeveer veertig steden en dorpen in het VK protesten plaats tegen vluchtelingen en asielzoekers. Deze gingen gepaard met racistische en xenofobe uitingen en liepen geregeld uit op gewelddadige rellen. Een groot deel van de deelnemers aan de rellen was niet verbonden aan rechts-extremistische groepen. Het waren mannen, vrouwen en zelfs kinderen die gedreven door anti-migratiesympathieën en andere radicaal-rechtse mensenbeelden werden meegesleept in een cocktail van desinformatie, opruiing en rechts-extremistische retoriek.
Hoewel de Britse situatie en context deels afwijken van andere landen, kunnen geweldsexcessen volgens eenzelfde 'script' ook elders in Europa plaatsvinden. Personen met radicaal-rechtse of rechts-extremistische sympathieën kunnen bij een zogenaamd trigger event worden gemobiliseerd.
Dit soort gewelddadige protesten die ontaarden in geweld tegen minderheden zijn niet los te zien van de normalisering van rechts-extremistisch gedachtegoed, die al enkele jaren gaande is in meerdere Europese landen. Waar personen eerder niet actief zulk gedachtegoed uitten uit vrees voor negatieve sociale gevolgen, is hier de laatste jaren steeds minder sprake van. Door verkiezingsoverwinningen van radicaal-rechtse en rechts-extremistische partijen in meerdere Europese landen voelen rechts-extremisten zich gesterkt in hun denkbeelden en gerechtvaardigd in hun gedrag.
Normalisering rechts-extremistisch gedachtegoed bedreigt de democratische rechtsorde
Geweldsescalatie is niet het enige risico van normalisering van rechts-extremistisch gedachtegoed. De intolerantie, haat, intimidatie en bedreigingen van vrouwen, minderheden en vertegenwoordigers van democratische instituten waar het mee gepaard gaat, kan leiden tot ondermijning van de democratische rechtsorde. Hierbij komen grondrechten van etnische en seksuele minderheden en rechtsbeginselen als de vrijheid van meningsuiting en godsdienstvrijheid onder druk te staan. Ook de legitimiteit van democratische instituties zoals de rechtsspraak en vrije media wordt bedreigd.
Audiofragment over rechts-terrorisme en extremisme
In dit korte audiofragment vertelt de eindredacteur wat dit nou betekent voor onze nationale veiligheid, wat de grootste veranderingen zijn ten opzichte van het DTN van juni'24 en wat is opgevallen in het DTN december'24.
Rechts-terrorisme en -extremisme
Fragment 6: Rechts-terrorisme en -extremisme Speaker 1 Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van rechts-terrorisme en -extremisme? Spreker 2 Wat de rechts terrorisme betreft, dat is in Nederland toch vooral een online beweging. Er zijn in Nederland honderden jongeren, waarschijnlijk actief op rechts terroristische en jihadistische online milieus. En het grote risico hier is dat een van de jongeren het initiatief neemt om de daad bij het woord te voegen en inderdaad overgaat tot het voorbereiden van een gewelddaad tot een aanslag. Het probleem hier is dat het gewoon ontzettend moeilijk is om te bepalen of iemand die zich online uit of die stoel aan het doen is of daadwerkelijk bezig is met een aanslag. Maar er zijn in Nederland arrestaties geweest dit jaar van jongeren die op online terroristische platformen actief waren en sommige ook vanwege het voorbereiden van een aanslag. Dus toch een re‘le dreiging. Er is in Nederland ook iemand aangehouden die lid was van de basis. Dat is een rechts terroristische groep internationale groep en dat zijn dan vooral Axelle rationalisten. Dat zijn mensen die denken dat er uiteindelijk een burgeroorlog of een rasse oorlog onvermijdelijk is en die aanslagen willen plegen om die oorlog te bespoedigen. Die organisatie is dit jaar opgenomen op de Europese lijst van terroristische organisaties. Spreker 1 En als we dan kijken naar de ontwikkelingen op het gebied van rechtsextremisme, wat valt dan op? Spreker 2 Daar zien we dat er wat nieuwe groepen zijn ontstaan in 2024. Daar zitten ook mensen in die wat meer terroristisch gedachtegoed aanhangen. En die groepen? Die willen niet alleen online bij elkaar komen, maar ook in de fysieke wereld. Ze delen beelden van wapens, sommigen willen geweld gebruiken en milities oprichten. Verder zijn er nog andere groepen die ook online actief zijn, maar wat vaker bij elkaar willen komen. Die houden lezingen of die doen aan sportactiviteiten, zoals boksen. Zij vinden dat ze klaar moeten zijn voor als er een burgeroorlog uitbreekt, dat ze zich moeten kunnen verdedigen. Maar zij zijn niet bereid om zelf het initiatief daartoe te nemen. Dus gaat geen offensieve gewelds dreiging van deze groepen uit. Spreker 1: En zijn er nog andere ontwikkelingen op het gebied van rechts-extremisme? Spreker 2: Extremisme kan leiden tot geweld, maar ook op een andere manier bedreigen zij de democratische rechtsorde. Het leidt online en offline tot haat, intimidatie, bedreigingen en soms ook geweld tegen allerlei groepen, tegen vrouwen, tegen minderheidsgroepen. Het groeit de afgelopen jaren behoorlijk en rechtsextremisten dragen daar hun steentje aan bij. Er is spraken al jarenlang van een soort normalisering van rechts-extremistisch gedachtegoed in Europa en dat geldt ook voor Nederland. Extremistische narratieven vinden een weg in mainstream media en ook breder in de samenleving. En dat leidt uiteindelijk tot meer polarisatie en mogelijk ook geweld.
Audiofragment over online radicalisering
Online radicalisering
Fragment 4: Online radicalisering Spreker 1 [00:00:00] Jullie beschrijven in de DTN ook online radicalisering. Dat is niet voor het eerst. Spreker 2 [00:00:04] Nee, we schrijven al jaren over online radicalisering, een heel belangrijk thema in een terrorisme en extremisme. Het lijkt alleen maar te groeien. Steeds meer jongeren radicaliseren online. Er zijn waarschijnlijk ook een paar honderd jongeren in Nederland actief in jihadistische en rechts terroristische online milieus. Spreker 1 [00:00:24] Maar wat zijn de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van online radicalisering? Spreker 2 [00:00:28] Nieuw is dat het uiteindelijk steeds vaker tot arrestaties leidt. Het Openbaar Ministerie en de Raad voor de Kinderbescherming hebben de noodklok geluid eerder dit jaar. Sommige van die jongeren zijn echt enorm jong, veertien en vijftien jaar. Dat zien we in heel Europa, maar dus ook in Nederland. En dat is echt heel zorgelijk. Spreker 1 [00:00:45] En om wat voor jongeren gaat dit dan precies? Spreker 2 [00:00:48] Ja, er zijn allerlei type jongeren bij, maar wat we toch heel vaak zien is dat deze jongeren problemen hebben op school. Problemen met een thuissituatie, dat ze psychosociale problemen hebben. Het gaat om jongeren die natuurlijk in een vormingsfase zitten, die bezig zijn met de ontwikkeling van hun identiteit en die dan heel kwetsbaar kunnen zijn voor de propaganda van terroristische organisaties. En online kan dat. Spreker 1 [00:01:18] Natuurlijk onwijs snel gaan. Spreker 2 [00:01:21] Ja, dat gaat soms echt heel erg snel. In het verleden dachten we eigenlijk dat van radicalisering uiteindelijk. Dat kan online beginnen, maar is er toch contact nodig met extremistische personen of groepen. En dat is echt veranderd. We zien nu gewoon dat mensen volledig radicaliseren, online, in groepen. Spreker 1 [00:01:38] En hoe werkt dat dan precies? Spreker 2 [00:01:41] We zien veel dat jongeren online actief zijn op mainstream social media en daar contact leggen met mensen die ongeveer hetzelfde denken over zaken als zij en zo langzaam doorgeleid worden naar extremere groepen. En dan ook wel naar besloten groepen waar toeristische content wordt gedeeld en waarbij zij dus eigenlijk praten over allerlei zaken die met haar isme te maken hebben. Spreker 1 [00:02:05] En die groepen opereren ook buiten onze landsgrenzen. Spreker 2 [00:02:08] Ja, we zien dat heel veel van die groepen eigenlijk internationaal samengesteld zijn. Dus dat jongeren in Nederland met sympathie voor rechtsextremistische gedachtegoed of jihadisme, dat die in contact treden met mensen die hetzelfde over denken in Duitsland of Belgi‘ of Frankrijk of waar dan ook. Spreker 1 [00:02:26] We hebben het nu over online radicalisering, zowel bij rechts als jihadisme. Is dat ook hetzelfde proces of zijn er nog verschillen te benoemen? Spreker 2 [00:02:34] Er zijn een aantal dingen zijn hetzelfde, dus bijvoorbeeld de manier waarop ze bij die heftige groepen terechtkomen. Die fuikwerking van mainstream naar extreem. Maar er zijn ook wel wat verschillen aan te duiden. Bij rechts terroristische groepen zie je vaak dat er een enorme fascinatie is voor geweld en schokkende bloederige beelden en dat dat samengaat met terroristische content. Spreker 1 [00:03:01] Dus ze hebben eigenlijk minder belang voor ideologische kennis of verdieping? Spreker 2 [00:03:06] Ja, vaak zijn zij veel minder ideologisch bezig en er is ook niet ŽŽn dominante rechts terroristische theorie die nu wordt aangehangen. Spreker 1 [00:03:14] En dat is bij online jihadisten dan wel anders? Spreker 2 [00:03:17] Ja, daar zie je toch meer dat zij een soort coherente jihadistische gedachtegoed aanhangen. Hoewel de kennis van het gedachtegoed, de kennis van de leer vaak ook wel heel erg verschilt. Wat bij jihadisten ook speelt, is dat ze eigenlijk online heel makkelijk in contact komen met strijders van ISIS in provincies en door hen kunnen worden gestimuleerd om een aanslag te plegen. Spreker 1 [00:03:40] En kan dat veel effect hebben? Spreker 2 [00:03:41] Dat denk ik wel. Het moet toch voor een jonge sympathisant op een zolderkamer heel bijzonder te zijn om direct online in contact te treden met een geharde strijder in een ISIS provincie die jou eigenlijk toestemming geeft om een aanslag te plegen uit naam van ISIS en je daarbij ook nog eens een keer coacht. Vergelijk het met een jeugdige voetballer zonder al te veel talent die opeens door de bondscoach van het Nederlands elftal wordt gecoacht.