Jihadisme en radicale islam
Het jihadisme blijft de belangrijkste terroristische dreiging tegen Nederland en ons omringende landen. De kans dat jihadistische en radicaalislamitische personen of groepen een terroristische aanslag plegen in Nederland is het afgelopen half jaar licht toegenomen. De mobiliserende werking die uitgaat van de oorlog in Gaza en Koranschendingen in Europa draagt bij aan een verhoogde terroristische dreiging.
Het afgelopen half jaar toont dat de Gaza-oorlog en Koranschendingen, en de manier waarop mondiaal-jihadistische organisaties er in hun propaganda op inspelen, leiden tot (voorbereidingen voor) terroristische geweldsdaden in Europa. Terroristische organisaties grijpen dergelijke gebeurtenissen aan om hun boodschap uit te dragen en het gebruik van geweld te rechtvaardigen. Op deze manier proberen ze individuen in Europa te inspireren tot het plegen van een aanslag zonder deze te hoeven ondersteunen of aan te sturen. Dergelijke gebeurtenissen kunnen daarnaast ook leiden tot geweld door radicaalislamitische personen buiten de jihadistische beweging. Een deel van de jihadisten en radicaalislamisten in Nederland en de ons omringende landen radicaliseert online. Onder hen bevinden zich soms zeer jonge personen. Sommigen van hen treffen ook daadwerkelijk voorbereidingen om een aanslag te plegen blijkt uit verschillende arrestaties in Europa.
Oproepen terroristische organisaties in context van de oorlog in Gaza
De oorlog in Gaza blijft de komende periode waarschijnlijk bijdragen aan de (voorstelbare) terroristische dreiging richting Nederland. Terroristische organisaties als ISIS en Al Qa‘ída hebben naar aanleiding van de oorlog opgeroepen tot aanslagen op Joodse en christelijke doelen in het Westen. Met dergelijke oproepen proberen zij in te spelen op de onder moslims breed gedeelde woede over de vele Palestijnse slachtoffers. Zij versterken daarmee het beeld dat westerse overheden te weinig doen om Israël ter verantwoording te roepen en verder leed onder de Palestijnen te voorkomen. De Gaza-oorlog wordt dus ook aangewend om op te roepen tot vijandigheid tegen het Westen.
Verhoogde voorstelbare dreiging door poging Koranverbranding
De aanhoudende Koranschendingen of pogingen daartoe in Nederland dragen bij aan de voorstelbare terroristische dreiging vanuit jihadistische en radicaalislamitische hoek. De mate waarin Koranschendingen bijdragen aan deze dreiging hangt voor een zeer belangrijk deel af van de aandacht die dergelijke incidenten op (sociale) media krijgen. Door de relatief grote aandacht op (internationale) sociale media voor de poging tot Koranverbranding in Arnhem in januari 2024 is Nederland waarschijnlijk meer in het vizier gekomen van jihadistische organisaties als ISIS en Al Qa’ida als doelwitland voor een aanslag.
In het verleden is gebleken dat jihadistische organisaties zich bij hun keuze voor een doelwit kunnen laten leiden door incidenten op het gebied van godslastering of heiligschennis. Dit geldt bijvoorbeeld voor de recente aanslagplots gericht op Zweden als gevolg van de vele Koranschendingen die in het land plaatsvinden.
Transnationale ISIS-netwerken plannen aanslagen in Europa
Na de val van het ‘kalifaat’ in 2019 is ISIS in Syrië en Irak sterk in kracht afgenomen. ISIS heeft de afgelopen jaren behalve grondgebied ook veel strijders en hoge commandanten verloren. Er zijn nog een paar duizend ISIS-strijders actief in Syrië en Irak. In vergelijking met de 'hoogtijden’ van ISIS is dat aantal sterk gekrompen.
ISIS is er sinds de hoogtijdagen van het kalifaat in geslaagd zich te transformeren tot een decentraler netwerk van regionale takken die in staat zijn om terroristische aanslagen te plegen. Iedere tak heeft trouw gezworen aan het centrale leiderschap. De regionale takken opereren met wat meer autonomie dan in het verleden, maar hun activiteiten passen wel binnen de kaders en doestellingen van de mondiale moederorganisatie. Veel van de takken bevinden zich in Afrika, zoals Somalië, Mozambique, Democratische Republiek Congo, en landen in de Sahel. De grootste dreiging voor Europa gaat momenteel echter uit van ISKP. Deze tak van ISIS is oorspronkelijk ontstaan in Afghanistan, maar inmiddels aanwezig in meerdere landen in Centraal-Azië en heeft ook uitlopers naar landen in West-Europa.
Meerdere door ISKP aangestuurde of geïnspireerde aanslagplots verstoord
De aanwezigheid van transnationale jihadistische netwerken in Europa draagt bij aan de voorstelbare terroristische dreiging tegen Nederland. ISKP-netwerken bestaan voornamelijk uit Centraal-Aziaten die zijn geïnspireerd door of in contact staan met de ISIS-organisatie als geheel, en die in Afghanistan in het bijzonder. Onder hen zijn voormalig ISIS-strijders die na de val van het kalifaat in Syrië eerst uitweken naar Oekraïne en vervolgens op de vlucht voor het oorlogsgeweld in West-Europa terecht zijn gekomen. Het afgelopen jaar hebben politie-, inlichtingen- en veiligheidsdiensten in Nederland en verschillende andere Europese landen een aantal aanslagplots verstoord van door ISKP geïnspireerde of aangestuurde netwerken of personen. Daarmee zijn waarschijnlijk aanslagen in West-Europa voorkomen.
Het belang van ISIS in Afrika
De afgelopen jaren werd al gesignaleerd dat jihadistische groeperingen in met name de Sahel landen steeds krachtiger werden. Niet alleen deze organisaties in de Sahel hebben aan kracht gewonnen. Dat geldt ook voor organisaties in West-, Centraal- en Oost-Afrika. Het relatieve gewicht van deze onderdelen binnen de globale organisatie is gegroeid. Dat blijkt onder meer uit de toegenomen aandacht die ISIS hieraan besteedt. Het effect van deze organisaties op de terroristische dreiging tegen Nederland of tegen Nederlandse belangen was en is echter zeer beperkt. De organisaties hebben nog steeds een sterke regionale oriëntatie.
Het toenemende belang van specifiek ISIS Somalië is echter van recente datum. Er lijkt nu vanuit Europa meer belangstelling te zijn voor uitreis naar ISIS-Somalië dan lang het geval is geweest. Zolang een grote stroom aan uitreizigers uit Nederland of Europa niet op gang komt, is de kans waarschijnlijk kleiner dat er een directe dreiging ontstaat vanuit ISIS-Somalië richting Nederland, zoals dat eerder wel het geval was bij ISIS vanuit Syrië en Irak. Op de langere termijn kan het dreigingsbeeld veranderen als ISIS-Somalië een vrijhaven met meer connecties richting Europa weet te creëren in de Hoorn van Afrika, zoals eerder bij ISKP in Afghanistan.
Online radicalisering leidt tot betrokkenheid jonge personen bij aanslagplannen
Binnen de Nederlandse jihadistische beweging lijken de gekende netwerken, waarbij aanhangers elkaar fysiek treffen en ideeën uitwisselen, een steeds minder belangrijke plaats in te nemen. In plaats daarvan is er steeds vaker sprake van (internationale) online-netwerken waarbij aanhangers van het jihadistisch gedachtegoed verder van elkaar vandaan wonen. Nederlandse aanhangers van het jihadistisch gedachtegoed bevinden zich vooral op online kanalen waar Engels de voertaal is en staan daar in contact met gelijkgestemden uit andere West-Europese landen. Typisch voor deze online-netwerken is ook dat het jihadisten van diverse etnische afkomst met elkaar verbindt. Met name jeugdige, soms minderjarige en kwetsbare personen kunnen vatbaar zijn voor jihadistische online-propaganda en online contact onderhouden met jihadisten in Nederland of in het buitenland. Dit online contact kan uitmonden in daadwerkelijke aanslagplannen.
Vrijlating uitreizigers en overige terrorismegedetineerden blijft een risico
Meerdere Europese veiligheidsdiensten hebben zorgen geuit over de aanstaande vrijlating van veroordeelde jihadisten de komende jaren. Veiligheidsdiensten, maar bijvoorbeeld ook gemeenten, beschikken doorgaans niet over voldoende mogelijkheden om goed zicht te houden op deze steeds groter wordende groep ex-gedetineerden. Bij de meeste jihadistische ex-gedetineerden bij wie het Nederlanderschap is ingetrokken, is vertrek tot op heden nog niet gerealiseerd. Zij verblijven onrechtmatig in Nederland. Wanneer zij niet beschikken over een vaste woon- of verblijfplaats bemoeilijkt dit het zicht van de veiligheidsdiensten.
Niet alle jihadistische ex-gedetineerden die uitstromen vormen een dreiging. Tot nu toe is de dreiging die uitgaat van Nederlandse of in Nederland verblijvende terrorismeveroordeelden die hun straf hebben uitgezeten beperkt. Een deel van de jihadistische ex-gedetineerden begeeft zich niet langer binnen jihadistische netwerken, of heeft het jihadistische gedachtegoed in zijn geheel de rug toegekeerd. Dit wisselt echter per geval. Daarnaast behoren de tot op heden vrijgekomen veroordeelde jihadisten niet tot het deel met het hoogste dreigingsprofiel. Vanaf 2025 komen er echter naast terugkeerders ook meer aspirant-aanslagplegers vrij die in de periode 2018-2019 zijn gearresteerd.
Jihadisten in Europa spreken weer regelmatiger over uitreizen
Binnen de internationale jihadistische gemeenschap wordt sinds enige tijd weer regelmatiger gesproken over uitreizen, maar het gaat nog om een beperkt aantal voorbeelden. Nederlandse uitreizigers naar een jihadistisch strijdgebied kunnen bij terugkeer een terroristische dreiging vormen voor Nederland, onder meer omdat zij door hun verblijf in het strijdgebied internationale jihadistische contacten hebben opgedaan. Met name mannen vormen een potentiële geweldsdreiging vanwege de mogelijke blootstelling aan extreem geweld en aldaar opgedane gevechtstraining en –ervaring.
Bovenstaande tekst is een webtekst gebaseerd op de inhoud van het hoofdstuk 'Jihadisme en radicale islam' uit het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) Juni 2024. Bekijk het volledige document via deze link.